کاخ نیاوران از دیدنی‌های معروف شهر تهران در باغ نیاوران منطقه شمیرانات است. این کاخ در شمال شرقی باغ نیاوران قرار دارد و از آخرین اقامتگاه‌های پادشاهی در ایران به شمار می‌رود. کاخ نیاوران یکی از سه مجموعه کاخ تاریخی شهر تهران است و در منطقه‌ای خوش آب و هوا در باغی با مساحت نزدیک به ۱۱ هکتار در جوار کوه‌های البرز قرار دارد. کاخ نیاوران ییلاق خانواده محمد رضا شاه پهلوی بود. پس از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، کاربری کاخ نیاوران تغییر کرد و به موزه‌ای تاریخی تبدیل و بازدید از آن برای عموم مردم میسر شد.
کاخ نیاوران در مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران با نام کاخ اختصاصی نیاوران شناخته می‌شود و بخش‌های مختلفی دارد. تا سال ۱۳۷۸ کاخ نیاوران به‌صورت مشترک با کاخ سعد آباد اداره می‌شد؛ اما پس از آن مجموعه‌ای مستقل شده است. در این مجموعه اطلاعات تاریخی مستندی از دوره‌های تاریخی پهلوی و قاجار موجود است.
باغ نیاوران در اطراف کاخ اختصاصی نیاوران و دیگر کاخ‌ها و ساختمان‌های این مجموعه، طبیعتی بسیار چشم‌نواز دارد. درختان قطور باغ نیاوران، سربه‌فلک‌کشیده‌اند و هوای باغ را نسبت به محله‌های اطراف به‌طرز محسوسی بهتر کرده‌اند.
کاخ نیاوران تهران در تاریخ ۶ خرداد سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید
کاخ نیاوران معماری ساده و در عین حال مدرنی دارد. در این ساختمان گچبری‌های زیبا، آینه‌کاری و کاشی‌کاری‌های برجسته به چشم می‌خورند. در این کاخ تابلوهای نفیس اثر نقاشان معروف داخلی و خارجی به یادگار مانده است. فرش‌های دستباف ارزشمند و ظروف و وسایل تزیینی گران‌بها، از دیگر اشیای دیدنی در کاخ نیاوران است.
تاریخچه کاخ نیاوران
قدمت کاخ نیاوران به دوران پهلوی می‌رسد و پیش از سکونت خاندان پهلوی در این کاخ و باغ نیاوران، پادشاهان قاجار از این باغ به‌عنوان ییلاق تابستانی استفاده می‌کردند. در گذشته منطقه نیاوران در شمیرانات تهران بسیار کوچک‌تر از امروز بود و بافت شهری نداشت. در حقیقت شمیران و مناطق اطراف آن خارج از تهران و روستایی بودند. به‌دلیل نزدیکی به کوه و آب و هوای عالی در این محدوده از شمال تهران، فتحعلی شاه دستور داد تا باغ و عمارتی برای ییلاق در تابستان در این محدوده برایش بسازند.
در آن زمان اطراف محدوده امروزی نیاوران روستایی بود. معروف‌ترین روستا در آن ناحیه روستای «گرده وی» نام داشت و نیزاری وسیع در همسایگی این روستا قرار گرفته بود. به دستور فتحعلی شاه در محل نیزارها باغ و کاخ ییلاقی را ساختند. به همین دلیل باغ ییلاقی فتحعلی شاه با نام «نی آوران» شناخته می‌شد که به مرور زمان، به «نیاوران» تبدیل شد.
پس از فتحعلی شاه، دیگر پادشاهان قاجار نیز در باغ نیاوران کاخ‌های اختصاصی خود را بر پا کردند. محمد شاه قاجار بنایی کوچک در باغ نیاوران ساخت و به‌دنبال آن ناصرالدین شاه قاجار دستور به ساخت عمارتی داد که نام آن را کاخ صاحبقرانیه گذاشت. آخرین عمارت ساخته شده در این باغ در زمان قاجاریه، کوشک احمد شاهی بود.
تا زمان محمد رضا شاه پهلوی باغ نیاوران و کاخ‌های آن تغییر قابل‌توجهی نکرده بودند؛ اما در سال ۱۳۳۷، به دستور محمد رضا شاه پهلوی کاخ فتحعلی شاه قاجار را ویران کردند و کاخ نیاوران امروزی را ساختند. در ابتدا ساختمان اختصاصی کاخ نیاوران به‌منظور پذیرایی از مهمانان خارجی طراحی شده بود؛ اما پس از اتمام ساخت، محل سکونت خانواده محمد رضا پهلوی شد. کاخ نیاوران در سال ۱۳۴۶ به بهره‌برداری رسید.
امروزه فضای باغ نیاوران را کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه و موزه حوض‌خانه، کوشک احمد شاهی، موزه جهان‌نما، کتابخانه اختصاصی، موزه خودروهای اختصاصی و باغ کتیبه‌ها تشکیل می‌دهند.
پس از انقلاب در سال ۱۳۶۰ نگهداری از کاخ و مجموعه نیاوران به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سپرده شد و به مرور زمان کاربری کاخ‌های این مجموعه به موزه تغییر کرد. برای اولین بار در سال ۱۳۶۵ از کاخ نیاوران با عنوان کاخ-موزه رونمایی و با گذشت زمان، امکان بازدید از قسمت‌های مختلف مجموعه نیاوران برای عموم مردم مهیا شد. بازدید از موزه جهان‌نما در سال ۱۳۷۶، کاخ صاحبقرانیه و موزه حوض‌خانه در سال ۱۳۷۷، کوشک احمد شاهی در سال ۱۳۷۹، کتابخانه سلطنتی در سال ۱۳۸۳ و موزه خودروهای اختصاصی در سال ۱۳۹۱ آزاد شد.
از دی ماه سال ۱۳۸۲ تا ۶ سال بعد، کاخ نیاوران به‌منظور مرمت و بازسازی تعطیل شد و در این مدت نقاشی بنا، گچبری‌ها، آینه‌کاری‌ها، سیستم تهویه هوا، سقف متحرک، آسانسور، کفپوش‌ها، مبلمان، پرده و اشیای تزیینی مرمت شدند و سیستم دوربین مدار بسته نیز در این عمارت راه‌اندازی شد. اسفند ماه سال ۱۳۸۸، کاخ نیاوران بازگشایی شد و در معرض دید عموم قرار گرفت.