حصیربافی از جمله صنایع دستی بومی و اصیل استان گیلان است که از گذشته‌های دور تاکنون در نقاط مختلف این منطقه رواج داشته است. زنان بندرانزلی، غازیان و آب‌کنار در بافت حصیر شهرت خاصی داشته‌اند و حصیرهای این مناطق از مرغوبیت خوبی برخوردار بوده است. در گذشته، این هنر از چنان مرغوبیتی برخوردار بود که برخی از تجار در غازیان بیش از 100 خانوار حصیرباف داشتند و به تولید و بازرگانی این رشته می‌پرداختند. از آنجا که الیاف طبیعی به مرور زمان تجزیه می‌گردد، نمونه‌های قدیمی در دست نمی‌باشد. اما درکتب و مستندات برجای مانده به حصیربافی گیلان اشاره شده است. به عنوان مثال: جی‌گلاک در کتاب سیری در صنایع دستی ایران می‌نویسد: حصیرهای ساخت شمال طرح‌هایی هندسی دارند که از خود بافت نی طبیعی یک رنگ پدید می آیند.

حصیربافی از جمله صنایع دستی بومی گیلان است، که در تولید آن از مواد اولیه طبیعی استفاده می‌گردد و کلیه مراحل تولید به شیوه کاملا سنتی و توسط زنان انجام می‌شود. رویش انواع گیاهان خودرو با توجه به اقلیم منطقه در کنار مرداب‌ها و آبگیرها سبب پدید آمدن انواع محصولات حصیری از دیرباز تاکنون در گیلان شده است.این گیاهان در اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت ماه شروع به جوانه زدن و در پایان تابستان قبل از برداشت برنج نهایت رشد خود را می‌نمایند. در این زمان عمل برداشت اغلب توسط مردان صورت می‌گیرد. برای بافت زیرانداز حصیری از گیاه" سوف" به‌عنوان پود و از کنف به‌عنوان تار استفاده می‌شود. امروزه از نخ پنبه‌ای نیز به عنوان تار استفاده می‌گردد. این زیرانداز زیبا و هماهنگ با آب و هوای مرطوب خطه گیلان که با دستگاه چوبی سنتی ساده و ابتدایی بافته می‌شود نه تنها در کف اتاق‌ها، بلکه در کنار دیوارها و حتی در سقف خانه‌ها استفاده می‌گردد.

نقل است که گاه، روستاییان بر این عقیده هستند که حصیر بافته را دورتادور خانه به حصار بیرونی بنا تکیه داده تا به دیگران نشان دهند که دختران دم بخت آنها این هنر را به خوبی می‌دانند و به عنوان یکی از امتیازات خانه‌داری، این صنعت دستی را همراه خود به خانه بخت برده و همینطور به فرزندان خود انتقال می‌دهند.

 در بافت زیراندازهای حصیری نقوش مختلف نظیر نقش‌پا، سایه گل‌وشه، لیلا لاچ، غازیانی،کاول‌لاچ، ثوریا لاچ، شمشیر لاچ، گل دسته لاچ، و قالی لاچ  به کار می‌رود. از گیاه "لی" برای بافت انواع زنبیل، سبد، کلاه، سفره و ... استفاده می‌شود و تمام مراحل بافت با دست انجام می‌گیرد. برای تزئین زنبیل‌ها در برخی نمونه‌ها از نقوش برگ و گل استفاده می‌شود. از الیاف گیاهی جَوَد (آویزی برای قرار دادن ظروف سفالی و...) و زیردیگی نیز تهیه می‌کنند.

ابزار و اشیا وابسته:

در بافت انواع محصولات حصیری نظیر: سفره، زنبیل ،سبد، کلاه و ... کلیه مراحل تولید از ریسیدن تا بافت الیاف لی، تنها با دست انجام می‌گیرد و از هیچ ابزاری استفاده نمی‌شود. اما در بافت زیراندازهای حصیری از نوعی دستگاه سنتی ساده و ابتدایی برای بافت و از دوک برای ریسندگی استفاده می‌گردد. ابزار تولید به شرح ذیل می‌باشد:

دوک: برای ریسیدن الیاف و تولید نخ حصیری از دوک استفاده می‌شود. طول این وسیله 35سانتی‌متر می‌باشد و دو انتهای آن به شکل فرفره ساخته می‌شود، که به ترتیب بدان سرپاس و بن پاس گویند. برای ریسیدن رشته‌ها ابتدا یکی از رشته‌ها را برداشته به دور دوک گره می‌زنند. سپس توسط یک دست، دوک را به گردش درآورده و با دست دیگر رشته را به دوکی که به صورت عمودی نگاه داشته شده می‌پیچند. بعد از اینکه یک رشته به انتها نزدیک می‌شود، رشته‌ای دیگر را برداشته و با آب دهان به آن متصل کرده و تا پایان ادامه می‌دهند. ابتدا یک لا و سپس دولا ازرشته‌ها را می‌ریسند و در اصطلاح وارشته می‌کنند.

عاجله: وسیله‌ای است متشکل از دو قطعه چوب باریک به طول 20سانتی‌متر که به صورت ضربدر به هم متصل شده است. برای ریسیدن دوباره رشته‌ها با دوک، رشته‌ها را به صورت دولا به روی عاجله منتقل می‌کنند و برای بار دوم به کمک دوک می‌ریسند.

دستگاه حصیربافی: این دستگاه شامل 4 قطعه چوب می‌باشد که مانند 4 گوشه یک مستصیل به صورت عمودی در زمین فرو می‌روند، و نیز دو قطعه چوب افقی که چوب های عمودی را مانند یک قاب به یکدیگر متصل می‌کنند.

پلار: پلار، شانه دستگاه است و وسیله‌ای چوبی است به پهنای حدود 18 تا 20 سانتی‌متر و به طول یک متر و یا کمی بیشتر و به قطر تقریبی 5/2 تا 3 سانتی متر از چوب نسبتا سنگین که در طول آن یک ردیف سوراخ‌هایی با فاصله حدود 4 سانتی‌متر از هم جهت عبور تارها ایجاد شده است. از پلار برای کوبیدن و فشردن پودها استفاده می‌شود.

کتل: چهارپایه‌ای است که بافنده هنگام بافت بر روی آن می‌نشیند.

داره: نوعی داس که در زبان محلی بدان داره گویند و برای بریدن قسمتهای اضافی الیاف به کار می رود.

سوزن: سوزن بلند به طول 10 سانتی متر جهت اتصال رشته‌های تابیده شده.

مواد اولیه:

سوف: گیاه سوف یا سیم یا سوم به صورت لوله‌ای با قطر 1 تا 2 سانتی‌متر و گاهی نیز کمتر و به درازای 50/1 تا 70/1 سانتی‌متر و بعضی اوقات به 2 متر هم می‌رسد و به صورت وحشی در مرداب‌ها و آب‌بندان‌ها و چپرها می‌روید. این گیاه، گرد سوزنی و استوانه‌ای توپر و اسفنجی است که رنگ آن در ابتدا سبز و پس از خشک شدن کرم شکلاتی است. برای بافتن حصیر سوف را بریده و جلوی آفتاب به صورت دسته‌ای گذاشته تا خشک شود. دلیل خشک کردن سوف در آفتاب این است که حصیر سفید درآید، در غیر این صورت رنگ حصیر سیاه می‌شود.

لی: لی یا گالی از جمله گیاهانی است، که به خودی خود رشد کرده و نیاز به مراقبت ویژه‌ای ندارد و در کنار مرداب‌ها  نیز کنار ساحل به راحتی قابل تهیه است. اوایل فصل تابستان زمان چیدن این گیاه و خشک کردن آن می‌باشد. بهترین محل برای نگهداری گیاه خشک شده لی، در پشت‌بام خانه‌های روستایی است. زیرا گرمای موجود در آن فضا از تغییر رنگ و پوسیدگی الیاف بر اثر رطوبت موجود در هوای گیلان جلوگیری می‌کند .پس از خشک کردن الیاف، رنگ‌های موردنیاز تهیه و برخی الیاف رنگ آمیزی می‌شوند. الیاف مناسب برای بافت، به سه دسته تقسیم می شوند: الیاف ریز جهت تهیه ریسه و اتصال نوارها به یکدیگر- الیاف متوسط جهت بافت نوار اولیه و تهیه انواع تولیدات-الیاف درشت برای تهیه بافته‌های داری که از ارزش و ظرافت کمتری در بافت برخوردار است.

کنف: بذر کنف در بهار کاشته می شود. وقتی که ساقه و برگ کنف زرد و تخم آن سیاه می‌شود، نشانه رسیدن است. پس از برداشت یکی دو روز در خشکی می‌خوابانند تا پلاس بخورد. بعد آن را مدتی در آب برکه و مرداب می‌خوابانند تا پوست بدهد و آماده پوست‌کشی شود .پس از پوست‌کشی آن را می‌شویند و آویزان می‌کنند تا خشک شود .از تارهای کنفی برای چله‌کشی حصیر استفاده می‌شده است. البته امروزه به علت سختی تهیه کنف اغلب از نخ‌های پنبه‌ای استفاده می‌شود.

در حصیربافی علاوه بر این گیاهان، گاهی از کلوش (ساقه برنج) در تهیه حصیرهای کوچک و کم‌بها و جارو، و از گیاه کولر در حصیرهای دیواربند استفاده می‌شود. 

مراحل بافت زیرانداز حصیری:

چله‌کشی: مرحله چله‌کشی، توسط دو نفر انجام می‌گیرد. به این صورت نخ کنفی آماده شده به صورت طولی از زیر و روی چهارچوب آماده شده عبور کرده و در میانه راه از میان سوراخ های شانه (پلار) می‌گذرد.

بافت: بافت هم، به صورت انفرادی و هم 2نفره از دو طرف دستگاه انجام می‌گیرد. بدین صورت که، یک نفر بافنده در ابتدای دار بر روی کتل می‌نشیند و با کشیدن شانه و کنترل نقشه بر بافت نظارت می‌کند و نفر دوم در انتهای چله پودها را با توجه به نقشه لابه‌لای تار می‌نشاند. این نوع دار قابلیت بافت 8 متر حصیر را داشته و بافت آن در مدت یک روز توسط دو بافنده حرفه‌ای امکان پذیر می‌باشد.در انتها و پایان کار بر روی دو طرف حاشیه حصیر که به زبان محلی به آن "کوب" می‌گویند، بافتی به نام ختک یا خطک، جهت استحکام لبه‌ها انجام می‌شود .سپس قسمت‌های اضافی توسط دار بریده می‌شود.

مراحل بافت سایر محصولات حصیری (کلاه،زنبیل،سفره و ...):

رنگرزی: در این نوع حصیربافی از الیاف رنگی لی نیز استفاده می‌شود.در رنگرزی که قبل از بافت انجام می‌گیرد، پس از جوشاندن آب و ریختن رنگ و نمک، الیاف را دسته‌ای وارد دیگ نموده و به مدت 10 دقیقه می‌جوشانند و مرتب به هم زده تا رنگ به همه قسمت‌های ساقه لی برسد. سپس الیاف را بیرون آورده و با آب سرد شستشو داده تا رنگ اضافی از آن خارج شود. سپس آویزان نموده تا خشک شده و برای بافت استفاده گردد.

حصیر بافی از صنایع دستی خاص زنان گیلانیه که کم کم رو به فراموشی میره، افراد خیلی کمی هنوز بلدند و میتونن ببافند، امیدوارم به همت جوانان علاقه مند گیلان این هنر زنده و پایدار بمونه.
واقعا یک زیر انداز عالی و با دوام و با کیفیته، تار این حصیر از کنف و پودش از گیاهی محلی به نام سوف درست میشه، اینجا روستای جیرده در شهرستان شفت استان گیلان است.
—————————————————————-
Jute rugs are still popular in Gilan households. A regional grass called Souf is used as the weft while hemp is used as the wrap. Those who are more experienced can turn these grasses into more complex patterns as well.