بازار تبریز یکی از بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده جهان و جزو زنده‌ترین بازارهای تاریخی ایران به شمار می‌رود که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این بازار که شامل مجموعه‌ای از ساختارهای مختلف اجتماعی است، در میان بازارهای ایران منحصربه‌فرد است.
سازه‌‌های آجری پیوسته، طاق‌‌ها و گنبدهای بلند بازار، کثرت تیمچهها، استقرار تعدادی مدرسه و مسجد و سبک طراحی حجره‌ها، همگی از وجود نمونه‌‌ای عالی از محیطی تجاری در کنار زندگی اسلامی حکایت دارند. بازار تبریز با بیش از پنج هزار مغازه، دارای تعداد زیادی مسجد و مدرسه و سرا است که از آن جمله می‌توان به بازار امیر، بازار حلاجان، راسته کهنه، بازار حاج محمد حسین، صفی، بازار امیر ابوالحسن، سرای حاج میرزا علی نقی، تیمچه حاج صفرعلی، تیمچه و دالان میرزا شفیع اشاره کرد که در این میان تیمچه مظفریه و راسته قیصریه از زیباترین بخش‌های بازار هستند.
بازار تبریز با کوچه‌پس‌کوچه‌های متعدد و پیچ‌درپیچ که سال‌ها تاریخ و خاطره را با خود یدک می‌کشد، با دیوارهای آجری قدیمی، درهای چوبی قهوه‌ای، مردمان مهربان، بافت سنتی و قدمت طولانی، گردشگران زیادی را در طول سال به شهر تبریز می‌کشاند. پس اگر گذرتان به این بازار افتاد، ضمن قدم‌زدن و لذت‌بردن از معماری جذاب آن می‌توانید کالاهای درجه یک و عالی مانند محصولات چرمی، پارچه، فرش دستباف، آجیل، صنایع دستی و... را با قیمت‌های خوب و مناسب تهیه کنید.
بازار سرپوشیده تبریز با مساحتی بالغ بر یک کیلومتر مربع، وسیع‌ترین مجموعه به‌هم‌پیوسته آجری در دنیا است که از ۵,۵۰۰ حجره، ۲۰ راسته، ۲۵ تیمچه و ۳۵ سرا، مدرسه، حمام، مسجد و کاروان‌سرا تشکیل شده است و از نظر قرارگیری تمام این بخش‌ها در کنار هم، در میان بازارهای ایران همچون نگینی می‌درخشد. این بازار که از جاهای دیدنی تبریز محسوب می‌شود، در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و در سال ۱۳۸۹ به‌عنوان بخشی از شاه‌راه ابریشم و بزرگ‌ترین سازه مسقف جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
به‌طور کلی، ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی ﺑﺎزار تبریز شامل ﺟﻤﻊآوری، ﺗﻮزﻳﻊ و ﺧﺮدهﻓﺮوشی می‌شود. اجناس مختلفی در این بازار به فروش می‌رسد که مهم‌ترین آن‌ها فرش دستباف، کیف و کفش چرم، محصولات گیاهی و دارویی، ادویه، پارچه و... است که بیشتر حال‌وهوای بازارهای سنتی را دارد و در آن از وسایل پیشرفته امروزی مثل موبایل و کامپیوتر خبری نیست.
با توجه به اینکه مسجد جامع و مدارسی نظیر مدرسه صادقیه در این بازار وجود دارند، در مناسبت‌هایی همچون ایام نوروز یا عزاداری رمضان و محرم، کارکردهای اقتصادی بازار به حاشیه می‌روند. بازار تبریز با فرارسیدن ماه محرم سیاه‌پوش می‌شود و اغلب بازاری‌ها از هشتم تا دوازدهم محرم مغازه‌های خود را می‌بندند. تیمچه مظفریه به‌عنوان مرکز اصلی عزاداری‌ها، پذیرای بیشترین تعداد دسته‌های عزاداری است. در کنار عزاداری، اهالی بازار به پخش نذری‌‌هایی مثل چای، خرما، کلوچه و... بین عزاداران حسینی می‌پردازند. آیین عزاداری در بازار تبریز در فهرست آیین‌های ملی ثبت شده است.
بازار تبریز کجاست؟
بازار تبریز از غرب به مسجد جامع مشرف است و از شرق به عالی قاپو و از شمال به بخش‌هایی از رودخانه میدان چایی منتهی می‌شود. بخش زیادی از مساحت بازار در جنوب میدان چایی و در فاصله بین خیابان‌های شهدا، دارایی، چای‌کنار، فردوسی، شهید مطهری و جمهوری اسلامی قرار دارد.
تاریخ ساخت بازار تبریز
قدمت بازار تبریز دقیقا مشخص نیست؛ با این حال، جهانگردان زیادی از ابن بطوطه و مارکوپولو گرفته تا یاقوت حموی، گاسپار دروویل، ژان شاردن، جملی کاردی، حمدالله مستوفی و غیره که از سده چهارم هجری قمری تا عصر قاجار از آن دیدن کرده‌اند، علاوه بر تمجید بازار تبریز، اطلاعاتی درباره آن ارائه داده‌اند. از آنجا که شهر تبریز در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و به‌تبع آن کاروان‌های زیادی از نقاط مختلف دنیا از آن عبور می‌کردند، بازار تبریز از رونق بسیار خوبی برخوردار بود و یکی از مهم‌ترین مراکز دادوستد آن روزگار به حساب می‌آمد و چنان اهمیتی داشت که دروازه‌های این بازار به‌عنوان دروازه‌های اصلی شهر محسوب می‌شدند.
قدمت بازار کنونی تبریز به اواخر زندیه و عصر قاجار برمی‌گردد
نقاشی‌هایی از دوران سلجوقی وجود دارد که طبق آن‌ها، بازاری در محل کنونی بازار تبریز قرار داشت که در عصر ایلخانی و با انتخاب تبریز به‌عنوان پایتخت، این بازار شهرت زیادی پیدا کرد و این رونق تا دوره صفویه تداوم یافت؛ به‌طوری که از شهرهای مختلف برای دادوستد به این بازار می‌آمدند. همان طور که گفتیم، بازار تبریز در طول تاریخ طولانی خود دستخوش حوادث مختلفی نظیر زلزله‌های تخریب‌کننده (زلزله سال۱۱۹۳ هجری قمری) قرار گرفته و هر بار نوسازی و مرمت شده است. در واقع قدمت بازار کنونی تبریز به اواخر زندیه و عصر قاجار برمی‌گردد.
در زمان قاجار که تبریز در نزدیکی بازارهای اروپایی قرار داشت و به‌عنوان شهر ولیعهدنشین محسوب می‌شد، رونق و اهمیت بازار حفظ شد و همچنان نقش شاه‌راه اصلی صادرات ایران به اروپا را ایفا می‌کرد؛ به‌طوری که در قرن سیزدهم و مصادف با دوره عباس میرزا، ولیعهد قاجار، به مرکز تجاری معروفی تبدیل شد که تاجران انگلیسی از طریق جاده ابریشم خود را به بازار تبریز می‌رساندند. حجم مبادله‌ها در این دوره به‌اندازه‌ای رسید که حدود ۳۰ درصد مراودات تجاری ایران در بازار تبریز انجام می‌شد. در دوران ولیعهدی عباس میرزا در کنار ساخت مجموعه کاخ‌هایش موسوم به عالی قاپو در شرق بازار، سراها و تیمچه‌های زیادی احداث شد.
علاوه بر این، وجود مساجد و مدارس تاریخی چون مسجد جامع، مدرسه صادقیه و مدرسه حاج صفرعلی، بر پیشینه تاریخی این مجموعه صحه می‌گذارند.
از آینه و انواع پارچه گرفته تا شیشه، شکر، فلز، قند و... اکثر کالاهای اروپایی‌ها واردشده به ایران را تشکیل می‌دادند. اجناسی همچون ابریشم، تنباکو، خشکبار، شال، مازو و موم نیز در این بازار به اروپایی‌ها فروخته می‌شد.
معماری بازار تبریز
بازار تبریز به‌گونه‌ای ساخته شده که بخش بیرونی آن در هماهنگی با بافت شهری است و به بناهای معمولی شباهت دارد. علاوه بر این، اهمیت بازار تبریز فقط به وسعت آن مربوط نمی‌شود و از نظر تسلط معماران در استفاده از آجر و سفال‌های آجری اهمیت دارد که باعث ایجاد فضاهای متنوعی شده است. یکی از ویژگی‌های جالب این بازار، دریچه‌های موجود در مرکز طاق‌های آن است که امکان خروج هوای گرم را میسر می‌کنند؛ ضمن اینکه در بخش‌هایی از بازار هیچ دریچه‌ای تعبیه نشده است تا باعث وقوع کوران نشود. دیوارهای ضخیم این سازه نیز موجب حفظ حرارت در زمستان می‌شوند.
تیمچهها: تیمچه‌های بازار به فروش یک کالای خاص اختصاص دارند و قیمت کالاهای آن گران‌تر است. به‌عنوان مثال برای کفاشان، پارچه فروشان، چینی فروشان، میوه فروشان، کلاهدوزان، مسگران، حلاجان و غیره فضایی جداگانه در نظر گرفته شده است. تیمچه مظفریه به عرضه فرش‌های نفیس، تیمچه امیر به فروش طلا و جواهرات و تیمچه کلاهدوزان به ارائه کلاه‌های پشمی آذری اختصاص دارد. این تیمچهها با وجود شباهت‌هایی که از لحاظ تعداد اضلاع و کادربندی دارند، الگوی ساخت‌شان متفاوت است و مثلا تیمچه‌هایی که فرم طولی دارند، پراکندگی نورگیرها در آن‌ها باعث شکل‌گیری ریتمی از نور و تاریکی می‌شود. تیمچهها سقفی گنبدی و آجرکاری‌شده دارند و درهای ورودی آن‌ها روزها باز و با فرارسیدن شب و همین طور ایام تعطیل، بسته می‌شوند.
اغلب سراها و تیمچهها در سه طبقه ساخته شده‌اند که طبقه پایینی برای نگهداری کالا یا انبار است، طبقه دوم به‌عنوان محل کار و تجارت‌خانه کاربرد دارد و طبقه سوم برای استراحت استفاده می‌شود.
راسته‌ها
راسته‌های اصلی از طریق راسته‌های فرعی به یکدیگر وصل شده که تیمچهها و سراها در حدفاصل بین آن‌ها بنا شده‌اند. در محل تقاطع راسته‌ها، سه‌راهی و چهارراهی‌هایی وجود دارد که با طاق‌های گنبدی آجری تزیین شده است. راسته‌های بازار، معابر عمومی مسقف و فاقد در ورودی هستند که مهم‌ترین راسته‌های بازار تبریز شامل راسته بازار قدیم، بازار کفاشان، بازار صفی، بازار جمعه مسجد، بازار یمنی دوز، بازار ابوالحسن، بازار دله زن بزرگ و کوچک و... می‌شود.
با توجه به بارندگی و برودت هوای تبریز، راسته‌های بازار را به‌صورت سرپوشیده ساخته‌اند. علاوه بر این، بلندی سقف آن به پنج تا ۶ متر می‌رسد که نسبت به بازارهای نقاط گرمسیری ایران، سقف کوتاه‌تری دارند تا گرما را حفظ کنند. هنگام قدم‌زدن در این بازار می‌بینید که راسته‌ها دارای عرضی حدود چهار تا پنج متر بوده و در راستای شمالی-جنوبی هستند.
کاروان‌سراها
کاروان‌سراهای متعددی در بازار تبریز وجود دارد، از کاروانسرای بزرگ امیر تا کاروانسرای حاج ابوالحسن و کاروانسرای حاج میرزا محمد که در روزگار خود پررونق بودند. این سازه‌ها شامل محوطه‌ای برای تخلیه کالاها و بار چهارپایان، اتاق‌ها، حجره و انبارها می‌شوند. حیاط کاروان‌سراها به‌عنوان تنفس‌گاه بازار بوده است و از طریق دریچه‌های بالای گنبد بازار، اکسیژن و هوای تازه را وارد بازار می‌کردند.
سراها
سراهای مهم و معروفی مانند سرای گرجیلر، سرای میرزا مهدی، سرای خان، سرای حاج محمدقلی، سرای امیر، سرای امید و سرای کچه‌چی‌لر در بازار تبریز وجود دارد که شامل واحدهای کوچک با حیاط روباز می‌شوند و در گذشته کالاها در محوطه آن تخلیه می‌شد.
دالان‌ها
دالان‌های بازار تبریز از دالان خونی (قانلی دالان) گرفته تا دالان میرزا محمد، دالان میرزا مهدی و غیره، سراها، کاروان‌سراها و تیمچهها را به بازار اصلی متصل می‌کنند و اغلب نام آن‌ها از روی تیمچهها و سراهای وابسته گرفته شده است.
مدارس و مساجد
بازار تبریز علاوه بر ۱۲ مدرسه علوم دینی، حدود ۳۰ مسجد تاریخی نظیر مسجد جامع، مسجد حجت‌الاسلام، مسجد مفید آقا و مسجد مقبره دارد که مزین به ستون‌های سنگی، گنبدهای ضربی و مقرنس‌کاری هستند.
گرمابه‌ها
حمام خان، حمام قاضی، حمام میرزا مهدی و حمام نوبر از جمله گرمابه‌های بازار تبریز هستند که به‌لحاظ معماری و قدمت تاریخی اهمیت دارند.
معروف ترین بخش های بازار تبریز
مجموعه بازار تاریخی تبریز از بخش‌های مختلفی مثل حجره، کاروان‌سرا، تیمچه، دالان، بازار، میدان، راسته بازار، چهار سوق، بازارچه، دروازه، مسجد، کتابخانه، پل بازار، بقعه، مدرسه، زورخانه، حمام، موزه، خانه و غیره تشکیل شده است.
بازار، تیمچه و سرای امیر
بازار امیر که به بورس طلا و جواهر اختصاص دارد، از زیباترین و پررفت‌وآمدترین بخش‌های بازار تبریز محسوب می‌شود که نه‌تنها بین خریداران، بلکه بین گردشگران نیز پرطرفدار است. حدود ۱۱۲ مغازه در این بخش فعالیت دارد که اکثر آن‌ها به جواهرفروشی و تعدادی به فروش پارچه، عطر و لوازم آرایشی مشغول هستند. میرزا محمدخان امیرنظام که در زمان ولیعهدی عباس میرزا نایب‌السلطنه به تبریز رفته بود، این بازار را می‌سازد.
تیمچه امیر که قدمتش به دوره قاجار بازمی‌گردد و در ابتدای بازار تبریز قرار دارد، یکی از باشکوه‌ترین تیمچه‌های بازار تبریز با معماری خارق‌العاده است که در حوزه فروش طلا و جواهرات فعالیت میکند. تیمچه امیر که طرحی هشت‌ضلعی دارد؛ علاوه بر کاربندی‌های زیبا و طاق‌های مقرنس، بزرگ‌ترین گنبد آجری بازار تبریز را در خود جای داده است. حجره‌های تیمچه در دو طبقه قرار گرفته‌اند.
سرای امیر وسیع‌ترین سرای بازار تبریز است و صحن بزرگ مستطیل شکلی به بزرگی ۳,۳۵۰ متر مربع دارد که حجره‌هایی در دوطبقه دورتادور آن را احاطه کرده‌اند. این سرا به شکل متقارن ساخته شده است و دو محور عمود بر هم و متقارن دارد.
تیمچه مظفریه
تیمچه مظفریه از معروف‌ترین تیمچه‌های تاریخی بازار تبریز است که قدمت آن به سال ۱۳۰۵ هجری قمری در زمان ولیعهدی مظفرالدین شاه قاجار می‌رسد. این تیمچه از مهم‌ترین مراکز فروش فرش و قالی دستبافت در تبریز و استان آذربایجان شرقی به حساب می‌آید؛ ضمن اینکه اموری همچون طراحی و مرمت انواع فرش و تابلوفرش نیز در این بازار انجام می‌شود.
درباره نام‌گذاری این تیمچه گفته می‌شود که پس از اتمام ساخت بنای آن، مظفرالدین شاه برای بازدید از آن می‌رود و زبان به تحسین تیمچه می‌گشاید که طبق عرف باید در پاسخ او می‌گفتند که پیشکش ولیعهد است و به این ترتیب آن ملک به ولیعهد می‌رسید. به همین دلیل حاج شیخ جعفر قزوینی که بانی آن بود، نام تیمچه را مظفریه اعلام میکند که باعث خوشحالی ولیعهد می‌شود و امتیازات ویژه‌ای به او میدهد و به این ترتیب مالکیت تیمچه در دست خود شیخ باقی می‌ماند.
با وجودی که با گذر زمان، تغییراتی در ماهیت اولیه تیمچه اتفاق افتاده، تعادل موجود در آن حفظ شده است. برای نمونه، به فضای داخلی حجره‌ها اضافه شد و ماهیت ایوانچه‌ها از بین رفت. در فضای پشت حجره‌ها نیز راهرویی دالان‌مانند با سقف طاقی‌شکل احداث شد تا راه ارتباطی بین حجره‌ها باشد.
راسته بازار صادقیه
راسته بازار صادقیه که به موازات راسته بازار جدید قرار دارد، از چهار سوق صادقیه آغاز می‌شود و به تیمچه صادقیه امتداد می‌یابد که برخی از بخش‌های مهم این مسیر شامل مسجد صادقیه، دالان میرزا جلیل، بازار کلاهدوزان، تیمچه ملک، کاروانسرای حاج حسین اول و دالان خونی می‌شود.
راسته بازار
راسته بازار که از آن با نام بازار ملی یاد می‌کنند، دارای تیمچه و سراهای متعددی برای فروش اجناس مختلفی است و از همین رو از بزرگ‌ترین بازارچه‌های تبریز به شمار می‌رود.
مدرسه طالبیه
مدرسه علمیه طالبیه که محل تحصیل چهره‌های سرشناسی مانند علامه امینی، علامه جعفری، علامه طباطبایی و... بوده، از مشهورترین مدارس بازار تبریز است که در مجاورت مسجد جامع قرار دارد. ساختمان‌های غربی و شمالی مدرسه دارای حجره‌هایی برای اقامت شبانه‌روزی طلاب دینی است. در عمارت شرقی کتابخانه نفیسی وجود دارد که با بیش از۳۵۰ جلد کتاب سنگی، خطی و سربی و ۳۰ هزار جلد کتاب مرجع، جزو معروف‌ترین کتابخانه‌های تبریز محسوب می‌شود.
دو سنگ نبشته مرمری نفیس در بالای در ورودی مدرسه به چشم می‌خورد که از فرمان بخشش مالیات از طرف فتحعلی شاه قاجار حکایت دارد. حوضچه سنگی یک‌پارچه‌ای از سنگ سیاه نیز در این مدرسه خودنمایی میکند که به‌شکل جامی زیبا است.
تیمچه شیخ کاظم
تیمچه شیخ کاظم که از یک تیمچه‌ای بزرگ، یک تیمچه گوچک و یک سرای کوچک تشکیل شده است، در محل تقاطع راسته کفاشان و راسته جدید بازار قرار دارد. اکثر مغازه‌های این تیمچه به فروش لباس زنانه و بچگانه اختصاص دارد؛ هرچند که تعدادی مغازه از صنف حوله‌داران نیز در این قسمت فعالیت می‌کنند. یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های این تیمچه را می‌توان طاق‌بندی آن دانست که با هندسه آن هماهنگی دارد و باعث شده است که تیمچه شیخ کاظم از نظر شیوه اتصال به اطراف، یکی از بهترین نمونه‌های معماری بناهای بازار تبریز باشد.
مسجد جامع تبریز
مسجد جامع تبریز از بناهای تاریخی تبریز است که قدمت آن به دوره سلجوقیان تا قاجار برمی‌گردد. این اثر که در سال ۱۳۱۰ به‌عنوان اثر ملی ایران به ثبت رسید، در ضلع جنوبی مدرسه طالبیه و انتهای بازار تبریز قرار گرفته است. این مسجد که با نام مسجد جمعه تبریز نیز شناخته می‌شود، در گذشته یک ایوان داشت؛ ولی بعدها به دو ایوانی تغییر کرد و از جمله مساجدی است که روش ساخت آن با الهام از کاخ اختصاصی فیروزآباد بوده است. مسجد جامع نیز از زلزله سال ۱۱۹۳ هجری جان سالم به در نبرد و مسجد فعلی به همت حاکم تبریز بنا شد و از آثار مهم عصر قاجار محسوب می‌شود.
بازار کفاشان (باشماقچی)
بازار کفاشان از مهم‌ترین محلهای تولید و عرضه کفش، به‌خصوص کفش‌های دست‌دوز در تبریز است. این بازار نیز شامل بخش‌های مختلفی نظیر تیمچه و سرای امید، تیمچه و سرای حاج ابوالقاسم می‌شود.
امامزاده جمال تبریز
امامزاده جمال از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع)، در نزدیکی مدرسه علمیه طالبیه در تبریز قرار دارد و بنای فعلی آن با مساحتی بالغ بر ۸۳۵ متر مربع، از سنگ، آهن، آجر، گچ و چوب ساخته شده است. این امامزاده شامل بخش‌های مختلفی همچون حسینیه، چندین صحن، گنبدخانه و مسجد حاجت می‌شود و دو گلدسته در نمای جنوبی آن خودنمایی میکند.
بازار بلورفروشان
بازار بلورفروشان که به فروش بلور و وسایل شیشه‌ای در تبریز معروف بود، از بخش‌های مختلفی نظیر تیمچه قندفروشان، تیمچه مظفریه، دالان میرزا محمد، سرای میرزا محمد، دالان بامچی لر، دالان حاج شیخ و سرای گرجیلر تشکیل شده است.
زورخانه گرشاسب یل
زورخانه گرشاسب یل از بناهای جالب در بازار تبریز و قدیمی‌ترین زورخانه این شهر محسوب می‌شود. پهلوانان و کشتی‌گیران زیادی کار خود را از این زورخانه شروع کردند؛ جایی که پس از چندین سال بازسازی و مرمت، تحت عنوان رستوران سنتی دربار آغاز به کار کرده و میزبان گردشگران است.
حمام خان
حمام خان که قدمتش به دوره قاجار می‌رسد، از قدیمی‌ترین حمام‌های تاریخی تبریز محسوب می‌شود. این حمام مزین به طاق‌های آجری و ستون‌های سنگی است؛ ضمن اینکه باغی بسیار دیدنی در محوطه بیرونی آن قرار دارد که زیبایی این حمام قاجاری را دوچندان کرده است.
رستوران حاج علی
رستوران حاج علی واقع در بازار کلاهدوزان (بوهچی بازار)، از بخش‌های نوستالژیک و معروف بازار تبریز به شمار می‌رود که به بخشی از هویت بازار تبدیل شده است. کباب‌های خوشمزه آن از کباب برگ تا چنجه و کوبیده و چلوکباب قلوه‌ای در فضایی قدیمی و دنج همراه با بوی خوش‌عطر و اشتهابرانگیز برنج و کره برای هر گردشگری جذاب خواهد بود. حاج علی سال‌ها پیش از دنیا رفت و اکنون پسر ایشان مدیریت رستوران را بر عهده دارد.
موزه قرآن و کتابت
موزه قرآن و کتابت از مهم‌ترین موزه‌های تبریز است که در خیابان دارایی و در مسجد شاه طهماسب قرار دارد. نسخ نفیسی از قرآن، آثار خوشنویسی هنرمندان تبریزی همچون درویش عبدالمجید و علاءالدین بیگ تبریزی، انواع پلاک‌های فلزی، قلمدان‌ها و… در این موزه نگهداری می‌شوند. یکی از جذاب‌ترین آثار موزه، قرآنی دست‌نویس با خط کوفی است که طبق روایت‌ها توسط امام رضا (ع) نوشته شده است.
در کنار آثار دیدنی موزه، بنای تاریخی موزه با یک گنبد و دو مناره برای هر گردشگری جذابیت دارد. در واقع، بنای این موزه متعلق به مسجد شاه طهماسب صفوی موسوم به مسجد صاحب الامر در قلب شهر تبریز است.
وجه تسمیه برخی از جاهای دیدنی بازار تبریز
شاید برایتان جالب باشد که بدانید اسامی اکثر دالان‌ها، تیمچهها و کاروان‌سراهای بازار تبریز بیشتر به سازندگان آن‌ها، رویدادهای تاریخی یا یک نوع تجارت خاص در آنجا مربوط است. در این میان می‌توان به بازار صادقیه اشاره کرد که شخصی به نام میرزا صادق خان در سال ۱۰۶۸ هجری قمری آن را وقف میکند تا برای احداث مدرسه، مسجد و یخچال صادقیه صرف شود.
تیمچه و دالان خان به‌واسطه سازنده آن، احمد خان مقدم بیگلربیگی مراغه، به این نام خوانده می‌شود و به تجارت و صادرات فرش اختصاص دارد.
حاج شیخ محمد جعفر قزوینی که بانی تیمچه مظفریه نیز محسوب می‌شود، دالان و سه تیمچه حاج شیخ (اوچ تیمچه لر) را بنا کرد که امروزه بورس عمده منسوجات آذربایجان است.
تیمچه حاج صفرعلی از روی اسم بازرگانی از اهالی خوی گرفته شده است که در زمان نایب السلطنه در تبریز زندگی می‌کرد.
بازار یمنی دوز در گذشته محل دوخت کفش محلی تبریز موسوم به یمنی بوده است.
سرای آلمان‌ها نیز از این قاعده مستثنا نیست. قبل از جنگ جهانی اول، شرکتی آلمانی، یک باب کارخانه بزرگ قالی‌بافی در همین محل احداث میکند. پس از پایان جنگ، این کارخانه آلمانی ورشکست و تعطیل می‌شود.
در دوره قاجار شخصی به نام فتحعلی خان صاحب دیوان شیرازی که از حاکمان آذربایجان بود، اقدام به ساخت سرایی در بازار تبریز میکند که به سرای صاحب دیوان مشهور می‌شود.
سرای گرجیلر به‌خاطر حضور بازرگانان گرجی و ارمنی به این اسم خوانده می‌شود که فروشنده محصولات خانگی روسیه بودند.
بازار صفی و کاروانسرای حاج سید حسین میانه، به‌ترتیب از روی نام سازندگان‌شان، شاه صفی فرزند شاه عباس بزرگ صفوی و حاج سید حسین الحسینی نام‌گذاری شده‌اند.
بازار و سرا و تیمچه میرزا ابوالحسن را حاج میرزا ابوالحسن از وابستگان دربار، تیمچه و سرای میرزا مهدی را شخصی به نام میرزا سید مهدی قاضی طباطبائی و تیمچه و سرای میرزا شفیع را یکی از بزرگان دربار قاجار ساخته‌اند و از همین رو به این نام‌ها معروف شده‌اند.
تیمچه و سرای شازده نیز به دستور شاهزاده عباس میرزا نایب السلطنه در سال ۱۲۴۰ قمری ساخته شد.
دالان خونی نیز بر اساس یک اتفاق تاریخی نام‌گذاری شده است که شنیدن آن خالی از لطف نیست. این طور به نظر می‌رسد که حاج رجبعلی خان داروغه، داروغه وقت تبریز، در سال ۱۲۶۳ در مجلسی به تبریزی‌ها توهین میکند. حاج الهیار از پهلوانان آن روزگار، با شنیدن این موضوع همراه ۲۷ نفر به سراغ داروغه می‌رود و او را در حجره کریم نیل‌فروش به قتل می‌رساند. به همین دلیل از آن پس، دالان «حاج سید حسین»، به قانلی دالان یا دالان خونی معروف می‌شود.
جاهای دیدنی اطراف بازار تبریز
مقبره الشعرا: این نماد فرهنگی شهر تبریز، مقبره بیش از ۴۰۰ شاعر معروف همچون استاد شهریار، خاقانی، اسدی طوسی، لسانی شیرازی و... به شمار می‌رود. این جاذبه با معماری و فضاسازی زیبایش در محلهای تاریخی قرار گرفته است و حدودا سه کیلومتر با بازار تبریز فاصله دارد.
مسجد کبود: این مسجد به‌لطف کاشی‌کاری‌های لاجوردی منحصربه‌فردش، به‌عنوان فیروزه جهان اسلام شناخته می‌شود. مسجد تاریخی کبود، از معروف‌ترین جاهای دیدنی تبریز است که تنها بنای به‌جامانده از دوره قراقویونلو در تبریز به حساب می‌آید. این مسجد به‌صورت کاملا مسقف ساخته شده است و از همین رو کلیه فضاهای آن در تمام فصول سال قابل استفاده هستند.
موزه آذربایجان: پس از بازدید از بازار تبریز می‌توانید به موزه آذربایجان نیز سر بزنید که به‌عنوان دومین موزه برتر باستان‌شناسی ایران، مجموعه‌ای فوق‌العاده از سکه‌های تاریخی را در خود جای داده است. کتابخانه‌ای با سه هزار جلد کتاب و مجسمه‌های مفهومی و هنری نیز بخشی از این موزه را تشکیل میدهد.